پاسخ استاد :
مصداق روشن ترى از پلورالیسم در بین دو یا چند دین مستقلّ مطرح مى شود؛ مثلاً بین اسلام و مسیحیت و یهودیت که اهل آن در چند جامعه متفاوت، حتى در درون یک جامعه جغرافیایى واحد زندگى مى کنند. در عین حالى که پیروان این ادیان با هم زندگى مسالمت آمیزى دارند و در عمل برخورد فیزیکى یا حتى بى احترامى و بى ادبى هم نسبت به همدیگر نمى کنند، ولى مسلمان مى گوید: اسلام حق است و آن دو دین باطلند، و پیروان آن دو دین دیگر هم در مقام نظر همین حرف ها را مى زنند؛ بحث مى کنند؛ مناظره مى کنند؛ ولى در زندگى با هم تخاصمى ندارند و دوستانه با هم زندگى مى کنند؛ همسایه هستند؛ رفت و آمد دارند؛ تجارت و روابط دیگرى دارند؛ ولى هر کسى هم نظر خودش را صحیح و آن دیگرى را باطل مى داند. این، یک نوع پلورالیسم است: پذیرفتن کثرت، در مقام عمل و زندگى اجتماعى که هیچ ربطى به عرصه فکر و نظر ندارد. هر کسى در مقام فکر و نظر، نظر خودش را صحیح و نظرهاى دیگر را باطل مى داند و در عین حال در مقام عمل با هم زندگى مسالمت آمیز و حتّى دوستانه و برادرانه دارند