Vijegi

ویژگی‌های متمایز‌کننده پروتستانتیسم

 

در مبحث ریشه‌یابی کثرت‌گرایی دینی لازم است که به ۴ ویژگی متمایز‌کننده پروتستانتیسم لیبرال اشاره کنیم:
۱. تفاسیر غیرمتعارف (unorthodox) از کتاب مقدس و اعتقادات را به راحتی می‌پذیرد، خصوصا زمانی که این تفاسیر ملهم از توجه به ادعاهای طبیعی و تاریخی باشد.
۲. شکاکیت عام نسبت به تاملات نظری در الهیات دارند.
۳. تاکید بر حمایت دینی از اصول اخلاقی مدرن و اصلاح اجتماعی سازگار با آن اصول دارند.
۴. این آموزه که گوهر دین نه در اصول جزمی شریعت، اجتماع‌ دینی و مناسک، بلکه در تجربه شخصی نهفته است، مدنظر آنهاست

Siyasi

پلورالیسم سیاسی

 

پلورالیسم در حیطه سیاست و اجتماع هم وارد می‌شود و قائلین به آن معتقدند که در ساحت جامعه، هیچ‌کس را مفسر و مرجع رسمی در امور اجتماعی ندانیم و جامعه را غیرایدئولوژیک تلقی کنیم و اداره جامعه را برعهده عقل کثرت‌اندیش بگذاریم.

اساسا در جامعه و نظام اسلامی نمی‌توان کثرت‌گرایی سیاسی را آن‌گونه که در غرب مطرح است پذیرفت، اگرچه مواردی چون وجود گروه‌ها و احزاب و اجتماعات مختلف و نیز دخالت دادن سلیقه‌های آنان در اداره امور و توزیع قدرت سیاسی... در حیطه اصول پذیرفته‌شده نظام و سلایق و ایده‌های هماهنگ با ارزش‌های دینی در این راستا قابل بررسی است، اما به‌طور مثال مساله توزیع قدرت مورد پذیرش کثرت‌گرایی سیاسی آنهم به شیوه سکولار غربی، از نظر اهداف و روش با فلسفه سیاسی اسلام متعارض است زیرا در نظام اسلامی این‌گونه مسائل با توجه به اصل خدامحوری و حکومت ولایت فقیه تبیین و تعیین می‌شود.

شک‌گرایی راه حل تثبیت نظام لیبرال از لحاظ ریشه‌شناسی، کثرت‌گرایی دینی سیر تکاملی پروتستانتیسم لیبرل[شکل مؤثری از لیبرالیسم دینی، مدرنیسم با تجرید] می‌باشد،که فردریک شلایرماخر بنیانگذار آن می‌باشد.

اگر از پلورالیسم در عصر اخیر صحبت کنیم و یادی از جان هیک مهم‌ترین مدعی کثرت‌گرائی دینی نکنیم، مشکل است، نظرات جان هیک توسط سروش از مدعیان‌ کثرت‌گرایی در ایران و دین اسلام، استفاده شده است. او ضمن ترجمه برخی آثار هیک در ادعاهای خود نیز به اقوال او استناد کرده و متاثر از اوست. جان هیک خود از افکار فردریک شلایرماخر متاثر بوده است

Az negahe sorosh

پلورالیسم از نگاه سروش

 

در توضیح پلورالیسم عبدالکریم سروش‌ _از قائلین به پلورالیسم_ این مفهوم را در تکثر و تنوع و قیاس‌ناپذیری فرهنگ‌ها و دین‌ها و زبان‌ها و تجربه‌های آدمیان معرفی می‌کند و معتقد‌ است که تکثرگرایی به‌شکل کنونی آن در دو حوزه مهم مطرح است: حوزه دین و حوزه جامعه، به‌عنوان دینداری و دین‌شناسی پلورالستیک و جامعه پلورالستیک، او معتقد است که: «... این دو البته با یکدیگر مرتبطند یعنی کسانی که به لحاظ فرهنگی و دینی قائل به پلورالیسم هستند نمی‌توانند از پلورالیسم اجتماعی سربپیچند.» 

[

ایشان پلورالیسم دینی را مبتنی بر دو پایه می‌داند: «یکی تنوع فهم‌های ما از متون دینی و دومی تنوع تفسیرهای ما از تجارب دینی.»

همچنان‌که مشخص است پلورالیسم، دین را بر محوریت انسان و تنوع فهم‌های بشریت بنا می‌کند و فهم‌های متعدد، مختلف، متضاد یا متناقض[هرچه باشد] را دریچه‌ای بسوی حقانیت معرفی می‌کند، در این دیدگاه هیچ دینی یا فهم دینی برتر از دیگری نمی‌باشد.

قائلین به پلورالیسم دینی و فرهنگی معتقدند که باید در همه آنچه تحت عنوان فرهنگ می‌گنجد و در همه شاخه‌های علوم و معارف تکثر و تنوع را بپذیرند

Gostardegi

گستردگی سطوح پلورالیسم

مک‌لنن در کتاب خود از سه سطح گسترده کثرت‌گرایی یاد کرده‌است، که هر کدام مبتنی بر مطالبی می‌باشند. برای فهم بهتر معنای کثرت‌گرایی به آن اشاره می‌کنیم:

← مبنای کثرت‌گرایی روش‌شناختی

۱. چندگانگی روش‌های مقتضی.
۲. چندگانگی؛ تاویل و تفسیربردار بودن ذاتی الگوهای نمونه آن.
۳. تعدد حقیقت‌ها.
۴. تعدد جهان‌ها.

← مبنای کثرت‌گرایی اجتماعی فرهنگی

۱. فراوانی انواع روابط اجتماعی بااهمیت.
۲. تعدد خرده‌فرهنگ‌ها.
۳. هویت‌های چندگانه.
۴. خودهای چندگانه.

← مبنای کثرت‌گرایی سیاسی

۱- به‌رسمیت شناختن تفاوت اجتماعی- فرهنگی.
۲- ایجاد سهولت برای متفاوت‌بودن.» 

لنن اشاره می‌کند که سطح اول و دوم در کانون توجه مدرنیته و پست‌مدرنیسماست

Pishine

پیشینه

 

پیشینه پلورالیسم را شاید بتوان به نیمه قرن ۲۰ ارجاع داد، این مفهوم برای نخستین‌بار زمانی در جهان مسیحیت مطرح شد که فرقه‌های گوناگون مسیحی با مهاجرانی مواجه شدند که در پذیرش مسیحیت گردن نمی‌نهادند، ایستادگی آنها متکلمان مسیحی را به چالش کشاند. آنها که قرن‌ها شعار می‌دادند بیرون از کلیسا هیچ نجاتی وجود ندارد، درحالی‌که می‌دیدند در پیروان ادیان دیگر انسان‌های صالحی وجود دارد. به ‌این ‌ترتیب در جنگ جهانی دوم، کارل رانر متکلم کاتولیک این نظریه را مطرح کرد که برخی "مسیحیانِ بی‌نامند" یعنی کسانی که زندگی و اخلاق خوبی دارند در حقیقت مسیحی‌اند، هرچند در ظاهر مسیحی نباشند و با ارائه این نظریه شمول‌گرایانه زمینه پیدایش پلورالیسم فراهم شد.

مفاهیم و ضرورت‌های مربوط به پلورالیسم در زمان‌های مختلف متفاوت است و پارادایم‌های ثابتی را نمی‌توان در آن جستجو کرد: «کثرت‌گرایی بیشتر عبارت‌ است از مفهومی عام، انبوهه با نشانگان فکری تا پارادایمی ثابت با سنتی خاص، از ‌این‌رو، مفاهیم ضمنی و التزامات کثرت‌گرایی به فراخور‌ زمان و حوزه فکری بسیار متفاوت می‌باشد.»

Bakhshe3

بخش سوم

پلورالیسم (کثرت‌انگاری) نسبت به دین، نظریه‌ای است که برخی از دانشمندان و متکلمین غربی با تأثیرپذیری از دیدگاه خاصی در پاسخ به بعضی مسائل عقیدتی و همچنین برای حل برخی از مشکلات اجتماعی ارائه می‌دهند.

معنای پلورالیسم

 

پلورالیسم در لغت به‌معنای کثرت و جمع در مقابل تفریق و کاهش است. در اصطلاح نام مکتب اصالت‌ تکثر است که پیروان آن مدعی هستند: «حق‌های مختلف داریم» یعنی هیچ مکتبی برتر از مکتب دیگر نیست و هیچ مکتب دینی بر مکتب غیردینی برتری ندارد.» 

Pluralism-javab5

پاسخ استاد :

طبق این معنا،آرى. پلورالیسم بدین معنا (هم زیستى مسالمت آمیز بین پیروان چند دین یا پیروان چند مذهب از یک دین، یا پیروان چند مسلک از یک مذهب) در اسلام وجود دارد. ما طبق نصّ قرآن و سیره پیغمبر اکرم و ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین، در بین فرقه هاى مختلف مسلمان، چنین روابطى را داشته ایم؛ مثلاً وحدتى که در انقلاب اسلامى شعار ما قرار گرفته، وحدت شیعه و سنّى، از زمان حضرت صادق سلام الله علیه مطرح بوده است. تشویق به این که شیعیان در مجامع اهل تسنن شرکت داشته باشند؛ در نمازهایشان، در تشییع جنازه برادران اهل تسنن، عیادت مریض هایشان، کمک به نیازمندان آن ها و امثال این مسایل، چیزهایى است که از صدر اسلام هم بین مذاهب اسلامى و هم در بین ادیان مختلف وجود داشته است. رابطه یک مسلمان و یهودى که اهل ذمّه بود، در کنار هم خیلى دوستانه و صمیمانه بود؛ با هم دیگر رفت و آمد مى کردند؛ از مریض هایشان عیادت مى کردند؛ از هم قرض مى گرفتند و قرض مى دادند؛ شریک مى شدند و در معامله، روابط تجارى داشتند؛ ولى هر کدام مى گفت: دین من حق و دین تو باطل است

Plurakism-soal5

سؤال: 
پس به یک معنا مى شود گفت که در عرصه نظر و فکر اصلاً پلورالیسم مطرح نمى شود؟

Pluralism-javab4

پاسخ استاد :

مصداق روشن ترى از پلورالیسم در بین دو یا چند دین مستقلّ مطرح مى شود؛ مثلاً بین اسلام و مسیحیت و یهودیت که اهل آن در چند جامعه متفاوت، حتى در درون یک جامعه جغرافیایى واحد زندگى مى کنند. در عین حالى که پیروان این ادیان با هم زندگى مسالمت آمیزى دارند و در عمل برخورد فیزیکى یا حتى بى احترامى و بى ادبى هم نسبت به همدیگر نمى کنند، ولى مسلمان مى گوید: اسلام حق است و آن دو دین باطلند، و پیروان آن دو دین دیگر هم در مقام نظر همین حرف ها را مى زنند؛ بحث مى کنند؛ مناظره مى کنند؛ ولى در زندگى با هم تخاصمى ندارند و دوستانه با هم زندگى مى کنند؛ همسایه هستند؛ رفت و آمد دارند؛ تجارت و روابط دیگرى دارند؛ ولى هر کسى هم نظر خودش را صحیح و آن دیگرى را باطل مى داند. این، یک نوع پلورالیسم است: پذیرفتن کثرت، در مقام عمل و زندگى اجتماعى که هیچ ربطى به عرصه فکر و نظر ندارد. هر کسى در مقام فکر و نظر، نظر خودش را صحیح و نظرهاى دیگر را باطل مى داند و در عین حال در مقام عمل با هم زندگى مسالمت آمیز و حتّى دوستانه و برادرانه دارند

Pluralism-soal4

سؤال:؛ 
پس به این معنا، ما در طول تاریخ اسلامى، گرایش پلورالیسم را داشته ایم؛ در حالى که مشکلى هم نداشته ایم؟