پاسخ استاد:
حقیقت این است که براى پلورالیسم، تعریف جامع و کاملى که بتواند همه ویژگى هاى این مفهوم را دربربگیرد، سراغ نداریم. ما سه نوع کاربرد مختلف براى این واژه سراغ داریم: 1. به معناى یک نوع زندگى مسالمت آمیز براى جلوگیرى از جنگ ها و تخاصم ها یا به قول عرب ها: تعایش سلمى؛ یعنى هم زیستى مسالمت آمیز. اگر معناى پلورالیسم این حد باشد؛ یعنى اصل و جوهر پلورالیسم، هم زیستى مسالمت آمیز شناخته شود، معنایش این خواهد بود که کثرت هایى به عنوان واقعیت هایى اجتماعى پذیرفته مى شود؛ چرا که مصلحت جامعه این نیست که افراد آن به جان هم بیفتند و نیروهاى خودشان را صرف اصطکاک کنند. بهتر این است که نیروها به جاى اصطکاک صرف خودسازى درونى هر گروه بشود و عملاً با هم هم زیستى داشته باشند؛ نه این که یکى بشوند. این تعریف از پلورالیسم، معنایش این نیست که گروه ها حقیقتاً قایل به کثرت باشند. این کثرت، واقعیت است و منافات ندارد با این که هر گروهى حق را با خودشان بدانند؛ یعنى در مقام نظر هر گروهى مى گوید: من حق هستم و دیگران باطلند؛ امّا در مقام عمل مى گوید: با دیگران مى سازیم و دعوا نمى کنیم. این یک معناى پلورالیسم است.